Higienistki i asystentki stomatologiczne w krajach Unii Europejskiej oraz państwach kandydujących. Edukacja, uprawnienia, zakres działalności – cz. II

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej pozwala nie tylko na swobodne przemieszczanie się w celach turystycznych, ale stwarza możliwość wyjazdów o charakterze naukowym lub zawodowym. Migracja stała się zjawiskiem powszechnym i w ostatnich latach znacząco przybrała na sile.

Dania

Higienistka stomatologiczna – tandplejer – uzyskuje prawo do wykonywania zawodu po ukończeniu dwuipółletniej szkoły kształcącej w tym kierunku. Po uzyskaniu potwierdzenia zdobytych kwalifikacji przez Narodową Radę Zdrowia może rozpocząć pracę w gabinecie pod nadzorem lekarza dentysty. Higienistka może otworzyć samodzielną praktykę po uprzednim zarejestrowaniu się. Nabywa wówczas znacznie więcej uprawnień w obszarze świadczonych usług medycznych. Jej rola nie ogranicza się tylko do edukacji w zakresie higieny jamy ustnej czy skalingu oraz fluoryzacji. W zakres jej obowiązków wchodzą również: przegląd i diagnostyka, wykonywanie zdjęć rtg., aplikowanie znieczuleń miejscowych i opracowanie niewielkich ubytków. Posiada również uprawnienia do zakładania oraz zdejmowania aparatów ortodontycznych zgodnie z zaleceniami lekarza dentysty. Istotną kwestią jest posiadanie wiedzy teoretycznej,pozwalającej na stwierdzenie zaburzeń/stanów chorobowych w jamie ustnej pacjenta, które wymagają skierowania do lekarza dentysty w celu dalszej oceny i rozpoczęcia leczenia.

Asystentka stomatologiczna – tandklinikaassistent – jest zobowiązana do ukończenia trzyletniego kursu zawodowego w szkołach policealnych. Po uzyskaniu dyplomu może rozpocząć praktykę w gabinecie. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie duńskiego Ministerstwa Edukacji – www.ug.dk – oraz pod adresem Duńskiego Stowarzyszenia Stomatologicznego – www.tandlaegeforeningen.dk/.

Estonia

Estońska asystentka stomatologiczna – hambaarstiassistentide – jest absolwentką trzyipółletniej szkoły pielęgniarskiej. Po uzyskaniu kwalifikacji dyplom musi zostać zarejestrowany przez Estońską Radę Zdrowia (www.terviseamet.ee). Pielęgniarka podejmuje wówczas legalne zatrudnienie w gabinecie i zostaje przyuczona do pracy z lekarzem dentystą. Istnieje możliwość odbycia dodatkowych płatnych kursów dokształcających, organizowanych przez estońskie firmy i instytucje prowadzące działalność dydaktyczną.

Finlandia

W Finlandii zarówno higienistka, jak i asystentka stomatologiczna powinny posiadać dyplom ukończenia szkoły kształcącej w wybranym kierunku. Jasno określone przepisy dotyczą obu profesji – higienistka studiuje na uczelni wyższej, edukacja trwa trzy i pół roku. Po uzyskaniu dyplomu higienistka dokonuje rejestracji w jednostce regulującej kwestie zawodów pomocniczych w stomatologii – Krajowy Organ ds. Medyczno-Prawnych.

Higienistka pracuje jako członek zespołu dentystycznego w praktyce, pod nadzorem lekarza dentysty. Niemniej jednak, co jest stosunkowo rzadkie, może prowadzić indywidualną praktykę.

Asystentka stomatologiczna przez dwa i pół roku uczy się zawodu pod okiem lekarza dentysty oraz zdobywa kwalifikacje poparte dyplomem na kursach lub w policealnej szkole zawodowej, np. w Oulu Vocational College (www.osao.fi ). Dyplom wymaga rejestracji, tak jak w przypadku higienistki.

Więcej informacji można uzyskać na stronach internetowych Fińskiego Stowarzyszenia Stomatologów (www.hammaslaakariliitto.fi ), Krajowego Organu ds. Medyczno-Prawnych (www.teo.fi) oraz pod adresem stowarzyszenia zrzeszającego higienistki oraz asystentki stomatologiczne Suun Terveydenhoidon Ammattiliitto STAL ry (www.stal.fi).

Francja

Chcąc wykonywać zawód asystentki stomatologicznej we Francji – d’Assistante Dentaire – należy posiadać tytuł zawodowy wpisany do Narodowego Rejestru Zawodów. Kandydatka winna spełniać określone warunki – mieć minimum 18 lat i być absolwentką szkoły średniej (francuski Level IV bac). Szkolenie trwa osiemnaście miesięcy; program dydaktyczny obejmuje zajęcia teoretyczne oraz praktykę, którą odbywa się w miejscu pracy, bowiem warunkiem podjęcia nauki jest zatrudnienie w gabinecie stomatologicznym.

Uczennica kształcąca się w tym kierunku nie ponosi kosztów swojej edukacji. Wszelkie opłaty uiszcza pracodawca. Po zakończeniu szkoły uczennica uzyskuje świadectwo oraz profesjonalne kwalifikacje potwierdzające znajomość zasad i technik adekwatnych do danej profesji (francuski Level V).

Organizacją regulującą kwestie zawodów stomatologicznych we Francji jest Francuskie Stowarzyszenie Dentystyczne – www.adf.asso.fr.

Grecja

Asystentka dentystyczna w Grecji pracuje pod nadzorem lekarza dentysty. Zanim rozpocznie praktykę zawodową, zobowiązana jest do ukończenia dwuletniej szkoły zawodowej kształcącej w tymże kierunku oraz obowiązkowego sześciomiesięcznego stażu w gabinecie. Kwalifikacje zawodowe potwierdza greckie Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej.

Hiszpania

Nie ma formalnych regulacji dotyczących zawodu asystentki stomatologicznej w Hiszpanii. Higienistka stomatologiczna to absolwentka dwuletniej publicznej lub prywatnej szkoły medycznej, na podbudowie szkoły średniej. Kwalifikacje zawodowe zatwierdzone są przez Ministerstwo Edukacji i Kultury. Higienistka stomatologiczna pracuje pod nadzorem lekarza dentysty, na którym spoczywa odpowiedzialność za jej pracę. Do zakresu obowiązków higienistki należą profilaktyka oraz edukacja w zakresie higieny.

Warto zapoznać się z informacjami dostępnymi pod adresem strony Ministerstwa Zdrowia, Opieki Społecznej i Równości: www.msssi.gob.es.

Holandia

W Holandii dostępne są kursy oraz szkolenia dla asystentek stomatologicznych. Istnieje możliwość zapisania się do policealnej szkoły zawodowej. Edukacja na tym kierunku trwa maksymalnie trzy lata. Zasadnicza większość praktyk stomatologicznych szkoli asystentki we własnym zakresie w ramach zatrudnienia.

Higienistka stomatologiczna w Holandii jest zawodem, który wymaga uzyskania kwalifikacji na drodze czteroletniej edukacji w szkołach medycznych o tymże profilu. Nie jest to jednak kształcenie na poziomie uniwersyteckim; szkoły te nie są powiązane z uczelniami wyższymi. Dyplom umożliwia podjęcie zatrudnienia w prywatnym sektorze, w publicznej służbie zdrowia lub daje sposobność na rozpoczęcie indywidualnej praktyki. Profesji nie dotyczą regulacje prawne w kontekście rejestracji.

Działalność sektora usług stomatologicznych podlega pod Ministerstwo Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu (VWS): www.rijksoverheid.nl. W Holandii funkcjonuje również Holenderskie Stowarzyszenie Stomatologów (www.nmt.nl).

Irlandia

Asystentka dentystyczna musi ukończyć dwuletnią szkołę policealną o profilu medycznym, natomiast higienistka kształci się na poziomie uniwersyteckim. Podjęcie legalnego zatrudnienia wymaga rejestracji w Dental Council of Ireland.

Higienistka, która zdobyła kwalifikacje poza Irlandią lub Wielką Brytanią, lecz na terenie kraju należącego do Wspólnoty, może ubiegać się o uznanie dyplomu i prawo do wykonywania zawodu, niemniej jednak zobowiązana zostanie nie tylko do przedłożenia formularza aplikacyjnego oraz dokumentów potwierdzających wykształcenie, ale również do pozytywnego zaliczenia egzaminu teoretycznego i praktycznego. Szczegółowe informacje dostępne są pod adresem: http://www.dentalcouncil.ie/exam-hygienists-details.php oraz http://www.dentalcouncil.ie/fi les/Exam-Hygiene.pdf.

Asystentka stomatologiczna również powinna dokonać rejestracji w Dental Council of Ireland. Proces ten przebiega znacznie szybciej w przypadku tych pań, które ukończyły szkołę dla asystentek na terenie Irlandii lub Wielkiej Brytanii. Istnieje możliwość nostryfikacji polskiego dyplomu. Szczegółowe informacje na stronie: www.dentalcouncil.ie/application-dentalnurses.php oraz pod adresem www.dentalcouncil.ie/registrationdentalnurses. php

Islandia

Asystentka stomatologiczna chcąca podjąć pracę w gabinecie powinna ukończyć dwuletnią szkołę w ramach szkoły średniej lub odbyć roczny kurs w policealnej szkole medycznej.

Islandzkie szkoły nie posiadają w swojej ofercie edukacyjnej szkoleń dla higienistek stomatologicznych. Mimo że Islandia nie należy do Wspólnoty, kwalifikacje nabyte w krajach członkowskich Unii Europejskiej są uznawane. Higienistka wykonuje zabiegi z zakresu profilaktyki, higieny oraz promocji zdrowia. Pod ścisłym nadzorem lekarza może robić przeglądy oraz znieczulenia nasiękowe.

Informacje dotyczące islandzkiej stomatologii można uzyskać na stronie Stowarzyszenia Stomatologicznego (www.tannsi.is).

Litwa

Warunkiem podjęcia pracy na stanowisku higienistki stomatologicznej jest posiadanie dyplomu. Kwalifikacje zawodowe uzyskuje się na drodze trzyletniej edukacji w Collegium Panevezys, Utena lub Kłajpeda. Uniwersytet Medyczny w Kownie ma w swojej ofercie edukacyjnej czteroletnie studia zawodowe licencjackie na kierunku higiena stomatologiczna.

Higienistka stomatologiczna pracuje zarówno pod nadzorem lekarza, jak i może prowadzić indywidualną praktykę. Ma uprawnienia do wykonywania znieczuleń nasiękowych. Asystentka stomatologiczna, podobnie jak w przypadku higienistki przed rozpoczęciem praktyki, zobowiązana jest do ukończenia trzyletniej szkoły policealnej o profilu medycznym oraz uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje oraz wiedzę.

Organem regulującym prawne kwestie dotyczące zawodów dentystycznych jest Litewska Izba Stomatologiczna (www.odontologurumai.lt).

Łotwa

Asystentka stomatologiczna – Zobārstniecības māsa – na Łotwie to absolwentka dwuletniej policealnej szkoły medycznej. Najbardziej znaną i cenioną placówką oświatową jest Szkoła Medyczna w Rydze: www.rmk1.lv.

Dokładny opis profilu zawodowego oraz zakresu obowiązków asystentki stomatologicznej dostępny jest w dokumencie Ministerstwa Edukacji, nr 241 z dnia 20. kwietnia 2004 visc.gov.lv/profizglitiba/dokumenti/ standarti/ps0245.pdf. Asystentka Stomatologiczna umieszczona została w łotewskim Krajowym Rejestrze Zawodów, nr rejestracyjny PS0245.

Higienistka stomatologiczna – Zobu higiēnists – uzyskuje wiedzę oraz dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe po ukończeniu dwuletnich studiów kierunkowych na uniwersytecie. Szczegółowe informacje dotyczące zawodu higienistki zostały przedstawione w dokumencie Ministra Edukacji, nr 719 z dnia 9.listopada 2004 roku: visc.gov.lv/profi zglitiba/dokumenti/standarti/ps0289.pdf.

Zawód obecny jest w krajowym rejestrze pod pozycją oznaczoną numerem PS0289.

Organizacją zrzeszającą lekarzy dentystów jest Łotewskie Stowarzyszenie Stomatologiczne: www.lza-zobi.lv/.

Niemcy

Profil zawodowy asystentki stomatologicznej w Niemczech należy do najbardziej rozbudowanych w Europie, a poziom trudności w zdobyciu tytułu zawodowego jest bardzo wysoki. Zahnmedizinische Fachangestellte (ZFA), czyli w dosłownym tłumaczeniu „pracownik dentystyczny”, zobowiązany jest do ukończenia trzyletniej policealnej szkoły zawodowej, zakończonej pomyślnie zdanym egzaminem i uzyskaniem kwalifikacji zawodowych. Po otrzymaniu powyższych uprawnień kandydat/ka może zdecydować się na kontynuowanie edukacji, wybierając jedną spośród trzech dostępnych specjalizacji.

Zahnmedizinische Fachassistent (ZMF) – to najbardziej rozbudowana specjalizacja, wymagająca zdobycia wiedzy z zakresu profilaktyki, oceny zmian próchnicowych oraz terapii periodontologicznej, a także wszelkich czynności administracyjnych w gabinecie. Szkolenie na tym poziomie obejmuje 700 godzin nauki, w skład których wchodzą zajęcia teoretyczne, pokazowe i staż kliniczny. Szkolenie kończy się egzaminem obejmującym część pisemną i część praktyczną. Egzamin pisemny może zostać uzupełniony egzaminem ustnym.

Zadania asystentki opierają się głównie na profilaktyce oraz promocji zdrowia.

Zahnmedizinische Verwaltungsassistent (ZMV) – to tak zwana asystentka administracyjna, odpowiedzialna za organizację pracy, promocję oraz zarządzanie praktyką stomatologiczną. Kwalifikacje uzyskuje się na drodze trwającego 350 godzin kursu, którego zwieńczeniem jest poprawnie zdany egzamin. Asystentka nabywa wiedzę z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi, komunikacji, zarządzania jakością, marketingu oraz public relations.

Higienistka dentystyczna – Dentalhygieniker – musi ukończyć trzyletnią policealną szkołę zawodową dla asystentek stomatologicznych oraz posiadać minimum roczne doświadczenie po uprzednio zaliczonym kursie dla ZMF lub ZMP, a także wykazywać wiedzę z zakresu radiografii oraz resuscytacji krążeniowo-oddechowej, zanim rozpocznie trwający od sześciu do trzynastu miesięcy kurs dokształcająco-uzupełniający. Działalność higienistki skupia się na profilaktyce oraz leczeniu chorób przyzębia. Organem regulującym przepisy dotyczące zawodów dentystycznych jest Niemieckie Stowarzyszenie Stomatologiczne/Narodowa Izba Dentystyczna: www.bzaek.de.

Przeczytaj wszystkie artykuły z kategorii ZESPÓŁ STOMATOLOGICZNY

Norwegia

Asystentka stomatologiczna w Norwegii to licencjonowany pracownik służby zdrowia. Absolwentka kierunku otrzymuje certyfikat potwierdzający kwalifikacje oraz rejestrację dającą uprawnienia do podjęcia praktyki. Dokumenty wydaje Norweski Rejestr Profesji Medycznych (SAFH). Zanim jednak asystentka rozpocznie pracę, zobowiązana jest do ukończenia trwającej trzy lata szkoły średniej o profilu medycznym. Edukacja składa się z trzech poziomów: etap 1 (Vg1) – zdrowie i opieka społeczna, etap 2 (Vg2) – usługi zdrowotne. Ostatni etap to asysta stomatologiczna.

Uprawnienia do wykonywania zawodu gwarantują jedynie publiczne placówki oświatowe. Kursy oraz szkolenia w prywatnych jednostkach świadczących usługi dydaktyczne nie są uznawane. Podjęcie kształcenia na kierunku higienistka stomatologiczna w Norwegii wymaga od kandydatki posiadania minimum średniego wykształcenia. Studia odbywają się w Szkole Higienistek, stanowiącej integralną część uniwersytetu. Trwają trzy lata.

W kwestii nostryfikacji dyplomu uzyskanego na terenie kraju przynależącego do Unii Europejskiej, m.in. w Polsce, należy skontaktować się z instytucją regulującą prawne kwestie związane z zawodami stomatologicznymi. Norwegia nie przynależy do Wspólnoty.

Portugalia

Edukacja higienistki stomatologicznej trwa trzy lata. Absolwentka studiów uzyskuje dyplom oraz tytuł licencjata. Certyfikaty potwierdzające wykształcenie oraz zdobyte kwalifikacje wymagają rejestracji. Prawo wykonywania zawodu przyznaje Ministerstwo Zdrowia: www.min-saude.pt.

Higienistka pracuje pod nadzorem lekarza dentysty. Świadczy usługi z zakresu profilaktyki oraz edukacji zdrowotnej. Nie posiada uprawnień do wykonywania znieczuleń.

Profesja asystentki stomatologicznej nie wymaga prawnych uregulowań. Lekarze prowadzący praktyki, zatrudniając pomoce dentystyczne, szkolą je we własnym zakresie.

Rumunia

Asystentka stomatologiczna w Rumunii to absolwentka trzyletniej medycznej szkoły średniej. Po uzyskaniu świadectwa ukończenia szkoły oraz dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zostaje zarejestrowana w Związku Rumuńskich Asystentów Medycznych.

Profesja higienistki stomatologicznej w Rumunii formalnie nie funkcjonuje.

Słowacja

Słowacja posiada dwie uczelnie kształcące na kierunku higienistka stomatologiczna. Po ukończeniu szkoły średniej kandydatka może zdecydować na dalszą edukację w powyższym obszarze w dwuletniej szkole medycznej w Bratysławie lub podjąć studia wyższe gwarantujące stopień licencjata na uczelni w Preszowie. Po uzyskaniu dyplomu oraz tytułu zawodowego absolwentka zostaje zarejestrowana w Stowarzyszeniu Higienistek Stomatologicznych. Higienistki pracują tylko pod nadzorem lekarza dentysty, u którego są zatrudnione. Świadczą usługi z zakresu higieny oraz edukacji. Nie posiadają uprawnień do wykonywania znieczuleń.

Asystentka stomatologiczna – zubná asistentka – to absolwentka czteroletniego liceum/technikum o profilu medycznym. Dyplom potwierdzający kwalifikacje otrzymuje wraz ze świadectwem maturalnym, po uprzednim poprawnym zaliczeniu egzaminów. Uzyskuje wykształcenie średnie zawodowe. Informacje dotyczące programu nauczania dostępne są w dokumencie opracowanym przez Ministerstwo Zdrowia: www.health. gov.sk/Zdroje?/Sources/vzdelavanie/szs_sr/svp-zubnyasistent. rtf.

Słowenia

Słoweńska asystentka stomatologiczna – zobozdravstveni asistent – to absolwentka medycznej szkoły średniej. Po uzyskaniu dyplomu oraz świadectwa zobowiązana jest do odbycia sześciomiesięcznego stażu w gabinecie. Po jego ukończeniu nabywa pełne kwalifikacje i może starać się o zatrudnienie w praktyce dentystycznej.

Higienistka stomatologiczna – ustni higienik – uzyskuje dyplom po ukończeniu dwuletniej prywatnej szkoły policealnej. Podejmuje zatrudnienie w gabinetach stomatologicznych, a jej praca jest pod ścisłą kontrolą lekarza dentysty. Dysponuje uprawnieniami do wykonania znieczulenia miejscowego.

Instytucjami regulującymi przepisy dotyczące zawodów medycznych są Minister Edukacji, Nauki i Sportu (www.mszs.si) oraz Słoweńska Izba Medyczna (www. zdravniskazbornica.si).

Szwecja

Szwedzka asystentka stomatologiczna – tandsköterska – to absolwentka trwającej półtora roku szkoły policealnej. W trakcie trzech semestrów nauki nabywa kompetencje niezbędne do pracy w zawodzie. W trakcie nauki zobowiązana jest do odbycia szesnastu tygodni praktyk zawodowych.

Edukacja higienistki stomatologicznej opiera się na dwóch etapach. Pierwszy to trzyletnie studia licencjackie, drugi to kontynuacja nauki na uzupełniających dwuletnich studiach magisterskich. Po obronie dyplomu absolwentka uzyskuje prawo do wykonywania zawodu, potwierdzone przez Narodową Radę ds. Zdrowia i Opieki Społecznej. Higienistki dysponują uprawnieniami do pracy w indywidualnej praktyce, a zakres ich działalności obejmuje profilaktykę, diagnostykę w zakresie zmian próchnicowych oraz chorób przyzębia. Mogą wykonywać znieczulenia miejscowe oraz przewodowe, a także zakładać wypełnienia tymczasowe.

Sprawdź wszystkie produkty stomatologiczne dostępne w naszym sklepie internetowym

Węgry

Węgierska asystentka stomatologiczna – fogorvosi asszisztens – uzyskuje kwalifikacje zawodowe po ukończeniu dwuletniej szkoły na podbudowie szkoły średniej. Dyplom potwierdza węgierskie Ministerstwo Zdrowia, Departament ds. Pielęgniarstwa.

Edukacja higienistki dentystycznej na Węgrzech jest dwuetapowa – w pierwszym etapie kandydatka pragnąca wykonywać ów zawód musi skończyć dwuletnią szkołę dla asystentek, a w kolejnym roku kształci się na kierunku higienistka dentystyczna.

Organy nadzorujące to: Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji oraz Węgierska Izba Stomatologiczna (www.kamara.fogorvos.hu), a także Węgierskie Stowarzyszenie Dentystyczne (www.mfe-hda.hu).

Wielka Brytania

Organem regulującym prawne kwestie dotyczące zawodów stomatologicznych jest General Dental Council. Asystentka stomatologiczna – dental nurse – zobowiązana jest do ukończenia trwającego dwa lata kursu w college’u. Pozytywnie zdany egzamin gwarantuje jej automatyczne nadanie numeru rejestracyjnego, bez którego nie można podjąć pracy w gabinecie.

Higienistka stomatologiczna to absolwentka trzyletnich studiów licencjackich.

Szczegółowe informacje można uzyskać pod adresem: www.gdc-uk.org. Polskie asystentki posiadające dyplom policealnej szkoły medycznej mogą ubiegać się o nostryfikację dyplomu oraz uzyskanie rejestracji. Warto zapoznać się z tym formularzem: www.gdc-uk.org/ Dentalprofessionals/Applyforregistration/Pages/Route-toreg. aspx.

Z racji faktu, iż zawód higienistki stomatologicznej w Wielkiej Brytanii wymaga ukończenia studiów wyższych, polskie higienistki dysponujące dyplomem dwuletniej szkoły policealnej traktowane będą wg zasad dotyczących zawodu asystentki dentystycznej.

Włochy

Di Assistente alla poltrona – asystentka stomatologiczna we Włoszech przyuczana jest do wykonywania swojej profesji przez lekarza dentystę, niemniej jednak może kształcić się w tym kierunku. Kursy trwają rok lub dwa lata, czyli 1000 godzin, w tym 500 godzin teorii, 100 godzin zajęć praktycznych i 400 godzin stażu. Organizowane są przez jednostki świadczące usługi edukacyjne, szkoleniowe, jak na przykład Agencia Formatva della Provincia di Varese.

Asystentka, która nabyła kwalifikacje w innym kraju Unii Europejskiej, ma możliwość nostryfikowania dyplomu. Niemniej jednak w pewnych okolicznościach może zostać zobowiązana do przystąpienia do egzaminu sprawdzającego, w sytuacji stwierdzonych różnic programowych.

Higienistka stomatologiczna – igienista dentale – kształci się na poziomie uniwersyteckim w trakcie trzyletnich studiów o profilu medycznym. Studentka uzyskuje kwalifikacje niezbędne do uzupełnienia pracy dentystów w profilaktyce chorób jamy ustnej. Oprócz dyscyplin charakteryzujących zawód higienistki studentka nabywa wiedzę w dziedzinie nauk humanistycznych i nauk psychologiczno-pedagogicznych. Uczy się ponadto metod niezbędnych do oceny własnej pracy, przepisów odnoszących się do zawodu higienistki stomatologicznej – w szczególności zagadnień związanych z ochroną przed promieniowaniem.

Interesujących informacji na temat włoskiej branży stomatologicznej można poszukać pod adresem Krajowego Stowarzyszenia Włoskich Dentystów: www. andi.it oraz na stronie włoskiego Ministerstwa Zdrowia: www.salute.gov.it.

Opracowanie własne w oparciu o: dr Anthony S. Kravitz, prof. Elizabeth T. Treasure: EU Manual of Dental Practice: version 4.1 (2009). W artykule wykorzystano informacje pochodzące m.in. ze stron internetowych, do których linki zamieszczone są w tekście.

Agata Matuszewska – dyplomowana asystentka stomatologiczna z trzyletnim doświadczeniem zawodowym oraz po odbytym rocznym stażu w szkockich praktykach dentystycznych