Hiperdoncja – jedna z najczęstszych wad zębowych

TITLE: Hyperdontia – one of the most frequent dental defects

STRESZCZENIE: Hiperdoncja jest zaburzeniem charakteryzującym się występowaniem zwiększonej liczby zębów. Prowadzi ona do wielu zaburzeń w obrębie jamy ustnej i problemów zarówno medycznych, jak i estetycznych. Zęby nadliczbowe występują w uzębieniu mlecznym, stałym i mieszanym. Do diagnostyki zębów nadliczbowych wykorzystuje się zdjęcia: zębowe, zgryzowe, pantomograficzne i stożkową tomografię wolumetryczną. W artykule omówiono częstość występowania, etiopatogenezę, klasyfikacje i postępowanie w przypadku zębów nadliczbowych, a także powikłania będące następstwem obecności zębów nadliczbowych.

SŁOWA KLUCZOWE: zęby nadliczbowe, zęby dodatkowe, mezjodens, anomalie rozwojowe zębów, stożkowa tomografia komputerowa

SUMMARY: Hyperdontia is a condition characterized by having an excess number of teeth. It leads to numerous disorders in the oral cavity and both medical and aesthetic problems. Supernumerary teeth occur in the deciduous, permanent and mixed dentition. Dental, occlusal and panoramic radiographs as well as cone beam computed tomography (CBCT) are used for the diagnosis of supernumerary teeth. The article discusses the incidence, aetiology, classification and treatment of supernumerary teeth as well as related complications.

KEYWORDS: supernumerary teeth, additional teeth, mesiodens, developmental abnormalities of the teeth, cone – beam computer tomography

Hiperdoncja, czyli nadliczbowość zębów, polega na powstaniu dodatkowych zawiązków zębów. Stan, w którym występuje większa liczba zębów w poszczególnych grupach zębów niż prawidłowa lub występują twory zębopochodne, jest drugą pod względem częstości wadą zębową. Może ona dotyczyć zarówno uzębienia stałego, mlecznego, jak i mieszanego (fot. 1). W uzębieniu stałym zęby nadliczbowe występują z częstotliwością 1-3%, a w uzębieniu mlecznym – 0,3-1,8% (1). U pacjentów, u których obserwuje się hiperdoncję w uzębieniu mlecznym, może wystąpić także zwiększenie liczby zębów w uzębieniu stałym. Szacuje się, że prawdopodobieństwo wystąpienia hiperdoncji w uzębieniu stałym, przy jej obecności w uzębieniu mlecznym, waha się w granicach 20-50% (2, 6). Nieprawidłowość ta częściej występuje u chłopców niż u dziewcząt w stosunku 2:1 w przypadku rasy białej i aż 5:1 w przypadku rasy mongoidalnej. Niektórzy autorzy wiążą tę wadę z recesywnym genem związanym z płcią (2, 3, 4, 5).

Wyróżniamy dwa rodzaje hiperdoncji: prawdziwą i rzekomą. O nadliczbowości rzekomej mówimy wtedy, gdy obok zębów stałych w łuku zębowym znajdują się przetrwałe zęby mleczne. Najczęściej mamy z nią do czynienia w przednim odcinku żuchwy. Ponieważ zawiązki siekaczy stałych są ułożone dojęzykowo w stosunku do siekaczy mlecznych, ich nieosiowy wzrost powoduje zaburzenie w resorpcji korzeni siekaczy mlecznych spowodowane brakiem ucisku przez ząb stały. Doprowadza to do wyrznięcia się dojęzykowego siekaczy stałych przy istniejących siekaczach mlecznych (fot. 2). Hiperdoncja prawdziwa cechuje się nadmierną liczbą zawiązków zębów lub podziałem prawidłowych zawiązków.

Okolicą szczególnie predysponowaną do występowania zębów nadliczbowych jest przedni odcinek szczęki, gdzie pojawia się ich 90% (fot. 3). Znacznie rzadziej występują w okolicy zębów przedtrzonowych i trzonowych. W tej lokalizacji są one obserwowane w 8-10% przypadków (3, 4, 6). Najczęstszym przykładem hiperdoncji są zęby środkowe, czyli mezjodensy. Występują one częściej w uzębieniu stałym i są zlokalizowane pomiędzy centralnymi siekaczami szczęki. Zęby te mają budowę stożkową i krótki korzeń oraz są mniejsze od zębów prawidłowych. Przyjmują one różne położenie (nawet poziome zwrócone koroną w kierunku jamy nosowej) i są częściej zlokalizowane od strony podniebiennej (7).

U pacjentów z rozszczepem wargi i podniebienia dodatkowe zawiązki zębów najczęściej są umiejscowione w kości otaczającej szczelinę rozszczepu oraz dystalnie po stronie rozszczepionego wyrostka (8).

Ponieważ zęby nadliczbowe nie wywołują dolegliwości, są wykrywane przypadkowo na zdjęciach radiologicznych. Zęby dodatkowe umiejscowione są znacznie częściej w górnym łuku zębowym niż w dolnym, co potwierdzają badania Komorowskiej (9). Zęby nadliczbowe występują zwykle pojedynczo (70-87%) lub obustronnie (3, 7, 10, 11). Pojedyncze zęby nadliczbowe spotyka się najczęściej. Czterokrotnie rzadziej występują dwa zęby nadliczbowe. Stanowią one około 12-24% przypadków hiperdoncji. Przykład obustronnego występowania zębów dodatkowych przedstawiono na fot. 4. Obecność mnogich zębów nadliczbowych jest spotykana bardzo rzadko i jest jednym z objawów w zespołach i wadach wrodzonych takich jak: dysplazja obojczykowo-czaszkowa, zespół Gardnera, zespół Fabry’ego-Andersona, zespół Ehlera-Danlosa, szczelinowatość twarzy oraz rozszczep podniebienia, wyrostka zębodołowego i warg (12, 13, 14, 15, 16). W przypadku dysplazji czaszkowo-obojczykowej hiperdoncja występuje w 100%, natomiast w rozszczepach podniebienia jest spotykana bardzo często.

Nadliczbowe zęby mogą mieć różny kształt, wielkość, lokalizację. W przypadku kiedy mają morfologię charakterystyczną dla danej grupy zębów, mówimy o zębach eumorficznych, czyli typowych. Zęby takie przez niektórych badaczy są określane mianem zębów dodatkowych. Odróżnienie wtedy zęba dodatkowego od prawidłowego może sprawiać pewne trudności. Czasem jedyną cechą wskazującą na ząb dodatkowy jest głęboki rowek wokół szyjki (6). Nadliczbowe zęby o prawidłowym kształcie występują zwykle w uzębieniu mlecznym. Są zazwyczaj w pełni wyrznięte i prawidłowo ustawione w łuku zębowym. To sprawia, że najczęściej są niezauważone przez rodziców (fot. 5). Pacjent, u którego wystąpiła hiperdoncja w uzębieniu mlecznym, powinien być pod stałą opieką stomatologiczną. Ze względu na wysoką możliwość wystąpienia u niego hiperdoncji w uzębieniu stałym powinien pozostać pod kontrolą zarówno kliniczną, jak i radiologiczną. O zębach atopowych, czyli dysmorficznych, mówimy, gdy przybierają nietypowe kształty: stożkowate, różyczkowate, kroplowate, wieloguzkowe, dłutowate, a także formę szczątkowych tworów zębopochodnych takich jak: perły szkliwne, zębiniaki. Spotyka się także zęby nadliczbowe połączone z zębami prawidłowymi. Wówczas tworzą one zęby zlane, zrośnięte lub dwoiste. Specyficzną grupę zębów nadliczbowych stanowią zęby przedmleczne, które pojawiają się w jamie ustnej przed okresem wyrzynania zębów mlecznych. Występują one jako zęby wrodzone albo zęby noworodkowe. Zęby te powstają z wargowego krańca listewki zębowej (17, 18).

Galeria

zobacz więcej