Występowanie otyłości u dzieci i młodzieży w Polsce na tle ogólnoświatowym na podstawie przeglądu piśmiennictwa

TITLE: The prevalence of obesity in Polish children and adolescents on the worldwide background – literature review

STRESZCZENIE: W pracy przedstawiono aspekt epidemiologiczny występowania nadwagi i otyłości w Polsce w odniesieniu do badań populacyjnych w innych krajach. Częstość występowania tego problemu w populacji rozwojowej w naszym kraju jest na średnim poziomie, choć zaobserwowano dynamiczny wzrost liczby otyłych dzieci na przestrzeni ostatnich dekad, wynikający z przemian socjoekonomicznych i kulturowych. Obiektywną obserwację trendów w tym zakresie utrudniają brak jednolitych kryteriów oceny otyłości, a także zróżnicowanie badanych grup pod względem liczebności, wieku, płci i innych parametrów, takich jak: miejsce zamieszkania, środowisko społeczne i inne.

SŁOWA KLUCZOWE: nadwaga, otyłość, wskaźnik BMI, siatki centylowe

SUMMARY: The purpose of the article is to present the epidemiological aspect of overweight and obesity in Poland in respect to investigations performed in other countries. The occurrence of this problem in growing Polish population is assessed to be at a mild level, however with dynamic increasement over the last decades, due to socioeconomical as well as cultural changes. The lack of uniform criteria of obesity assessment, some differentiation in respect to investigated group amount, gender, age and other factors make the objective analysis in this matter difficult.

KEYWORDS: overweight, obesity, BMI index, centile charts

W 1997 r. Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie ogłosiła otyłość jako pandemię obejmującą zarówno dorosłych, jak i populację rozwojową. Według raportu IOTF (International Obesity Task Force) z 2005 roku 155 milionów dzieci na świecie w przedziale wiekowym od 5 do 17 lat wykazywała nadwagę, a 30-45 milionów – otyłość. Liczne badania populacyjne, różniące się wielkością badanych grup, warunkami badania oraz wyborem kryteriów w określaniu otyłości, zgodnie potwierdzały wzrost liczby dzieci z nadwagą w ostatnich dziesięcioleciach [1, 2]. W 2006 roku szacowano, że na świecie ponad 22 miliony dzieci przedszkolnych cechowała otyłość [3, 4].

Od lat siedemdziesiątych do końca lat dziewięćdziesiątych ub. w. liczba dzieci z nadwagą potroiła się w takich wysoko rozwiniętych krajach jak: USA, Kanada, Australia i Japonia. Crawford i wsp. [5] na podstawie badań epidemiologicznych w Stanach Zjednoczonych stwierdzili silną dywersyfikację występowania otyłości w poszczególnych grupach etnicznych spowodowaną zróżnicowaniem kulturowym społeczeństwa amerykańskiego, niejednorodnym stopniem jego zamożności, a także różnicami genetycznymi wpływającymi na metabolizm. Najwyższy odsetek otyłych dzieci występuje wśród rdzennych Indian (31,2%), Latynosów (22,0%), Afroamerykanów (20,8%), a najniższy – wśród rasy białej (15,9%) oraz Azjatów (12,8%) [6]. Liczba dzieci otyłych rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej jest ponad dwa razy większa niż dzieci pochodzenia azjatyckiego. Od 1980 r. do 2006 r. występowanie otyłości u amerykańskich nastolatków wzrosło średnio z 5,5% do 16,3% według raportu NHANES (National Health Examination Survey), przy czym nie stwierdzono dalszego znaczącego wzrostu wskaźników w ostatnich latach.

Przeczytaj wszystkie artykuły z kategorii BADANIA INTERDYSCYPLINARNE

W Chinach co piąte dziecko z miasta i co czternaste ze wsi ma nadwagę lub otyłość [7], przy dynamicznie rosnącej liczbie otyłych dzieci na przestrzeni ostatnich 30 lat [8]. Najniższą z kolei częstość występowania otyłości odnotowano w krajach Afryki Środkowej i Południowej oraz w niektórych krajach południowo-wschodniej Azji [9, 10].

Według IOTF co roku w Europie przybywa ok. 400 000 dzieci z nadwagą i około 85 000 z otyłością [11]. Badania Lissau i wsp. opublikowane w 2004 roku [12] wykazały, że najwięcej dzieci z nadwagą zamieszkuje USA, a z krajów europejskich – Irlandię, Grecję i Portugalię, z najniższym odsetkiem dzieci otyłych w wieku 13-15 lat na Litwie. Według aktualnego raportu IOTF w krajach Unii Europejskiej 25% dzieci ma nadwagę lub otyłość, co stanowi 14 mln osób [13]. Wśród krajów Unii Europejskiej najwyższy odsetek otyłych dziewcząt w wieku przedpokwitaniowym zaobserwowano w Hiszpanii, a chłopców – w populacji włoskiej [14]. W ciągu ostatnich kilku lat pojawiły się jednak optymistyczne doniesienia o zahamowaniu powyższej tendencji wzrostowej w takich krajach jak: Francja, Szwecja i Szwajcaria, co jest związane z polityką prozdrowotną tych krajów [15-17].

Badania przeprowadzane w Polsce nie wykazały tak niepokojących wyników jak w USA. Dane UNICEF-u z 2013 r. pokazują, że 17% dzieci polskich ma otyłość lub nadwagę, co plasuje nasz kraj między USA, Kanadą i Grecją (powyżej 20%), a Danią, Holandią i Szwajcarią (poniżej 10%). Ocena skali zjawiska otyłości zależy w dużym stopniu od zastosowanych kryteriów oceny BMI. Aktualnie najczęściej wykorzystywane standardy testów przesiewowych w populacji rozwojowej z zastosowaniem parametrów antropometryczych rekomendują rozpoznanie nadwagi i otyłości powyżej wartości granicznych BMI – odpowiednio 85. i 95. centyla [18]. Poniżej przedstawiono wybrane wyniki badań przeprowadzonych w Polsce w latach 2005-2014 przy zastosowaniu norm referencyjnych opracowanych przez IMiD, WHO, IOTF i innych.