Choroby przyzębia – terapia farmakologiczna

TITLE: Periodontal diseases – pharmacological treatment

SŁOWA KLUCZOWE: choroby przyzębia, farmakoterapia

STRESZCZENIE: Celem pracy jest prezentacja schematu postępowania farmakologicznego w chorobach przyzębia.

KEY WORDS: periodontal diseases, pharmacological treatment

SUMMARY: Aim of this study is to present the scheme of pharmacological treatment in periodontal diseases.

Głównym, pierwotnym czynnikiem wywołującym zdecydowaną większość procesów chorobowych w tkankach przyzębia są bakterie wchodzące w skład płytki bakteryjnej (dental plaque).

Drobnoustroje tworzące płytkę bakteryjną wykazują zdolności do rozwoju i adherencji do tkanek przyzębia, stanowiąc dobrze zorganizowany biofilm, który zawiera bakterie tlenowe i beztlenowe. Zaburzenie równowagi pomiędzy obroną gospodarza a rozwijającą się płytką bakteryjną (ilościowo i jakościowo) prowadzi do rozwoju gingivitis lub periodontitis. Z tego infekcyjnego charakteru procesów zapalnych w przyzębiu wynika konieczność mechanicznego usuwania miękkich i twardych złogów nazębnych oraz stosowania środków antybakteryjnych w każdej fazie leczenia i profilaktyki.

Badania naukowe jednoznacznie wykazały, że mechaniczne usunięcie złogów (skaling) oraz polerowanie powierzchni zębów nie eliminuje całkowicie wszystkich drobnoustrojów z okolicy poddziąsłowej, a szczególnie wysoce patogennych bakterii, takich jak Aggregatibacter actinomycetemcomitans (A.a.), Porphyromonas gingivalis i Capnocytophaga gingivalis. Dlatego w tych przypadkach niezbędne jest stosowanie miejscowe i ogólne środków przeciwbakteryjnych (antybiotyki i/lub chemioterapeutyki).

Przeczytaj wszystkie artykuły z kategorii PERIODONTOLOGIA

Antybiotykoterapia ogólna

Podstawową zasadą w stosowaniu antybiotyków winno być ścisłe przestrzeganie wskazań. Terapia taka powinna zawsze być poprzedzona odpowiednią diagnostyką i eliminacją miejscowych czynników (płytka nazębna, nieprawidłowe uzupełnienia protetyczne itd.). Preparaty podawane ogólnoustrojowo mają tę zaletę, że osiągają stężenie terapeutyczne we wszystkich tkankach przyzębia. Wadą ich stosowania jest mniejsza koncentracja w miejscu działania od substancji podawanych lokalnie oraz niszczenie bakterii nieszkodliwych oraz szereg działań niepożądanych w całym organizmie.

Podstawowymi wskazaniami do ogólnego stosowania antybiotyków są:

• agresywne zapalenia przyzębia (periodontitis aggresiva) – szczególnie w fazie zaostrzenia;
• wrzodziejąco-martwicze zapalenie dziąseł i przyzębia (gingivitis ulcerosa);
• ciężkie postacie uogólnionego zapalenia przyzębia w przebiegu chorób ogólnych: cukrzyca, dysfunkcje układu odpornościowego, HIV;
• mnogie ropnie przyzębne (parulis);
• przewlekłe zapalenia przyzębia oporne na leczenie (refractory periodontitis);
• profilaktyka antybiotykowa u pacjentów obciążonych.

Ze względu na ograniczone wskazania do stosowania antybiotyków najlepszym rozwiązaniem jest wykonanie specjalistycznych testów potwierdzających obecność zjadliwej flory bakteryjnej. Istnieje kilka rodzajów badań, dzięki którym możemy ilościowo i/lub jakościowo oznaczyć obecność A.a., Porphyromonas g., Prevotelli itd., a także wykonać antybiogram. Przykładem jest ilościowo-jakościowy test mikrobiologiczny do oznaczania patogenów metodą Real-Time PCR firmy MIP Pharma. Celowana antybiotykoterapia w połączeniu z terapią miejscową jest metodą z wyboru w leczeniu ww. wskazań.

Do najczęściej stosowanych ogólnie antybiotyków zaliczamy:

• amoksycylinę – 3 x 500 mg na dobę 7-10 dni;
• tetracyklinę – HCL 4 x 250 mg 14-21 dni;
• doksycyklinę – 1 x 200 mg 14-21 dni;
• cyprofloksacynę – 2 x 500 mg 7-10 dni;
• klindamycynę – 3 x 300 mg 7-10 dni.

Oraz chemioterapeutyk z grupy nitroimidazoli, a mianowicie metronidazol w dawce 3 x 250 mg na dobę przez 10 dni.

Amoksycylina, szczególnie z dodatkiem kwasu klawulanowego, ma szerokie spektrum działania na bakterie bytujące w jamie ustnej i jest często stosowana. Na uwagę zasługuje terapia złożona (omówiona poniżej) w połączeniu z metronidazolem, dzięki której uzyskuje się znaczne poszerzenie spektrum działania o bakterie beztlenowe.

Antybiotyki z grupy tetracyklin zaburzają syntezę protein bakteryjnych, mają odpowiednie spektrum działania i – co wyróżnia je spośród innych – osiągają w płynie dziąsłowym stężenia 5-7 razy większe niż w surowicy. Dzięki temu bakterie, takie jak A.a. oraz Porphyromonas g., znajdujące się głęboko w kieszonce dziąsłowej, mogą zostać dezaktywowane. Niezależnie od działania antybakteryjnego tetracykliny wykazują efekt inhibicyjny względem enzymu kolagenozy, który powoduje rozpad kolagenu w tkankach przyzębia.

Metronidazol jest uznawany za najbardziej skuteczny lek do walki z bakteriami beztlenowymi. Zaburza syntezę kwasów nukleinowych tych bakterii i szybko doprowadza do ich zniszczenia. Jest lekiem z wyboru w leczeniu wrzodziejącego zapalenia dziąseł oraz agresywnych i opornych na leczenie zapaleń przyzębia. Szczególnie efektywnym antybiotykiem względem Gram-ujemnych bezwzględnych beztlenowców jest klindamycyna. Dobrze penetruje do śliny i tkanki kostnej, uzyskując w niej wysokie stężenie terapeutyczne.