Szyny okluzyjne i deprogramatory przednie stosowane w leczeniu dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia

W artykule przedstawiono mechanizm działania, budowę oraz zastosowanie najczęściej wykonywanych szyn okluzyjnych i deprogramatorów przednich.

TITLE: Occlusal splints and anterior deprogrammers used in the treatment of temporomandibular disorders
STRESZCZENIE: Leczenie pacjentów z dysfunkcjami układu ruchowego narządu żucia wymaga długoczasowej i wieloczynnikowej terapii. Pacjenci cierpiący na bruksizm są coraz częściej spotykani w codziennej praktyce klinicznej. Najczęściej w toku leczenia pacjentów dysfunkcyjnych wykorzystywane są szyny okluzyjne. W artykule przedstawiono mechanizm działania, budowę oraz zastosowanie najczęściej wykonywanych szyn okluzyjnych i deprogramatorów przednich.
SŁOWA KLUCZOWE: bruksizm, szyny okluzyjne, deprogramatory przednie
SUMMARY: The treatment of patients with temporomandibular disorders requires a long-term and multidimensional therapy. Patients affected by bruxism are more and more common in everyday practice. The most popular treatment of these patients includes occlusal splints. The article presents the mechanism of action, construction and application of the most popular occlusal splints and anterior deprogrammers.
KEYWORDS: bruxism, occlusal splints, anterior deprogrammers

Pojęcie dysfunkcji układu ruchowego narządu żucia (URNŻ) – Temporomandibular Disorders (TMD) – obejmuje problematykę dotyczącą zaburzeń czynności oraz zespołów bólowych układu stomatognatycznego. Etiologia TMD jest wieloczynnikowa, a mechanizm – bardzo złożony. Na ich powstawanie mogą wpływać czynniki: biomechaniczne, neuromięśniowe, neurobiologiczne czy psychosocjalne. Czynniki te można podzielić na:

• predysponujące: strukturalne, metaboliczne czy psychologiczne,
• wyzwalające: uraz, wydarzenie lokalne (także jatrogenne), powtarzające się niekorzystne obciążanie URNŻ,
• obciążające: parafunkcje, warunki psychosocjalne, stres, gospodarka hormonalna.

Kluczowe w powstawaniu objawów klinicznych dysfunkcji URNŻ jest przekroczenie tolerancji fizjologicznej organizmu (1, 2).

Niewątpliwie parafunkcją zwarciową, która w istotnym stopniu wpływa na powstawanie TMD, jest bruksizm. Przez wiele lat obowiązywały różne definicje tej parafunkcji. Dziś bruksizm opisywany jest jako powtarzająca się aktywność mięśni żucia, objawiająca się nawykowym zaciskaniem zębów, zgrzytaniem lub wysuwaniem żuchwy. Wyróżniamy bruksizm występujący w trakcie snu – sleep bruxism (SB) – oraz w trakcie czuwania – awake bruxism (AB). Różnią się one etiologią, przebiegiem oraz skutkami występowania. Postać nocna tego schorzenia jest dominująca, jednak bardzo często współwystępuje z parafunkcjami dziennymi. Zarówno parafunkcje dzienne, jak i nocne pozostają na poziomie nieuświadomionym. Etiologia schorzenia jest wieloczynnikowa i wciąż nie w pełni poznana. Bruksizm jest coraz częściej dostrzegany jako istotny problem nie tylko w codziennej praktyce stomatologicznej, ale także jako choroba cywilizacyjna (2-6).

Długoletni, nieleczony bruksizm powoduje szereg zmian w układzie stomatognatycznym (US). Ich nasilenie oraz postać w dużej mierze zależą od tolerancji fizjologicznej organizmu. Do zmian tych należą między innymi: zaburzenia dotyczące mięśni układu ruchowego narządu żucia (URNŻ), bóle głowy, zaburzenia dotyczące stawu skroniowo-żuchwowego (SSŻ), objawy ze strony narządu słuchu, a także bóle przeniesione. Wewnątrzustnie w trakcie badania możemy zaobserwować następujące objawy bruksizmu w jamie ustnej: tarczki wytarcia, ubytki klinowe, patologiczne starcie (fot. 1), krwawe wybroczyny, impresje na błonie śluzowej policzka, na wysokości powierzchni żujących zębów bocznych i/lub języku, pęknięcia szkliwa, zmiany w przyzębiu, zapalenie miazgi (2, 7-12).

Leczenie pacjentów z dysfunkcjami URNŻ opiera się na długoczasowej oraz wieloczynnikowej terapii, począwszy od samokontroli, przez współpracę z fizjoterapeutą, ćwiczenia relaksacyjne, redukcję stresu, terapię behawioralną, aż po środki farmakologiczne. Podstawową metodą terapii dysfunkcji URNŻ jest leczenie z wykorzystaniem szyn okluzyjnych. Ich niewątpliwą zaletą, w porównaniu do leczenia ortodontycznego czy protetycznego, jest brak nieodwracalnych zmian w uzębieniu pacjenta (13, 15, 22).

Przeczytaj wszystkie artykuły z kategorii PROTETYKA

Szyny okluzyjne

Szyny okluzyjne są zdejmowalnymi aparatami nagryzowymi, zwykle wykonanymi z przezroczystych tworzyw akrylowych. „The Glossary of Prosthodontics” z 2017 roku definiuje je jako „jakąkolwiek zdejmowalną powierzchnię zwarciową wpływającą na relację żuchwy do szczęki, stosowaną w diagnostyce oraz terapii” (14). W zależności od rodzaju mogą pokrywać cały łuk zębowy lub część łuku zębowego szczęki lub żuchwy.

Piśmiennictwo potwierdza możliwość stosowania szyn okluzyjnych jako skuteczną metodę diagnostyki oraz leczenia dysfunkcji URNŻ. Obecność szyny powoduje: zwiększenie wymiaru pionowego relacji żuchwy do szczęki, odciążenie struktur SSŻ, a także zmniejszenie nadmiernej aktywności mięśni żwaczy i przednich wiązek mięśni skroniowych (15, 16).

Sposób działania szyn jest wciąż analizowany i nie w pełni poznany. Jako główne czynniki podaje się m.in.: rozłożenie sił okluzyjnych działających destrukcyjnie na uzębienie na całą powierzchnię szyny (podczas ataków bruksizmu siły zgryzowe mogą osiągać wartości nawet sześciokrotnie większe niż w trakcie fizjologicznego żucia), normalizację impulsacji z receptorów ozębnej, zniesienie przedwczesnych kontaktów i relaksację mięśni przywodzących żuchwę, umożliwienie centralizacji głów żuchwy w SSŻ, zwiększenie wymiaru pionowego zwarcia i rozciągnięcie mięśni, obecność ciała obcego oddziałującą na świadomość kognitywną, zmniejszenie inputu (impulsacji aferentnej), a także efekt biofeedback (24).

Galeria

zobacz więcej