Dentystyczna profilaktyka profesjonalna u pacjentów noszących stałe aparaty ortodontyczne

TITLE: Dental professional prophylaxis in patients treated with fixed orthodontic appliances

SŁOWA KLUCZOWE: higiena jamy ustnej, aparaty stałe, lakier fluorkowy, skaling, piaskowanie

STRESZCZENIE: W oparciu o piśmiennictwo omówiono zasady i etapy profesjonalnego oczyszczania jamy ustnej u pacjentów leczonych stałymi aparatami ortodontycznymi. Zwrócono uwagę na konieczność regularnego powtarzania zabiegów PCZ oraz na rolę fluoryzacji w tej grupie pacjentów.

KEY WORDS: oral hygiene, fixed appliances, fluoride varnish, scaling, sandblasting

SUMMARY: On the basis of literature, there are discussed the rules and the stages of the professional oral hygiene in patients treated with fixed orthodontic appliance. A role of necessity of regularly repeating of professional oral hygiene procedure and teeth fluorization in this group of patients has been stressed.

Współczesna stomatologia profilaktyczna oferuje pacjentom całą gamę zabiegów, pozwalających utrzymać higienę jamy ustnej na wysokim poziomie.

Decyzja o rozpoczęciu leczenia ortodontycznego aparatem stałym nakłada na pacjenta szereg obowiązków, z których nie zawsze, rozważając możliwość założenia aparatu, zdaje on sobie sprawę. W naszym społeczeństwie króluje opinia, że stały aparat „sam prostuje zęby”, które po zakończeniu leczenia stają się piękne, równe i białe. Jedynym zadaniem pacjenta jest kwestia finansowa i wizyty kontrolne.

Rzeczywistość natomiast znacznie odbiega od wizji pacjenta. Okres leczenia ortodontycznego, trwający średnio od 1,5 roku do 2 lat, to czas współpracy lekarza i pacjenta, gdzie obie strony powinny być jednakowo zaangażowane i czujne. Rola lekarza to właściwa diagnostyka wady zgryzu, opracowanie planu leczenia i jego realizacja na wizytach kontrolnych. Zadaniem ortodonty jest oczywiście dokładne przedstawienie planu leczenia pacjentowi wraz ze wszystkimi obowiązkami, jakie nakłada on na osobę noszącą aparat stały. Do obowiązków tych należy z jednej strony systematyczne zgłaszanie się na wizyty kontrolne oraz noszenie wedle wskazań uwzględnionych w planie leczenia elementów wspomagających leczenie ortodontyczne, np. wyciągów międzyszczękowych czy maski twarzowej, a z drugiej strony wzmożona higiena jamy ustnej.

Tak jak pisałam w poprzednim artykule, rolą lekarza i higienistki stomatologicznej jest nauczyć pacjenta zasad higieny jamy ustnej, zaprezentować akcesoria pomocnicze oraz pomóc w wyborze odpowiednich środków higieny. Procedura ta powinna mieć miejsce jeszcze przed założeniem aparatu po to, by dać pacjentowi czas na wyrobienie u siebie dobrych nawyków (1, 2). Również przed rozpoczęciem leczenia ortodontycznego pacjent powinien być poinformowany o możliwości wykonania w gabinecie stomatologicznym zabiegów profesjonalnego oczyszczania zębów i aparatu oraz o znaczącej roli fluoryzacji zębów w trakcie leczenia ortodontycznego.

Uważam, że każdy gabinet ortodontyczny powinien mieć w swojej ofercie takie zabiegi jak skaling, polishing, piaskowanie czy fluoryzacja, a lekarz ortodonta – poza kontrolą postępów w leczeniu ortodontycznym – powinien sprawdzać stan higieny jamy ustnej i, jeśli jest taka potrzeba, sugerować przeprowadzenie profesjonalnego czyszczenia zębów przez higienistkę.

Piaskowanie

Zabiegiem, z którego bardzo często korzystają pacjenci w naszej praktyce, jest piaskowanie, polegające na mechanicznym usuwaniu przebarwień z powierzchni zębów za pomocą dyszy emitującej pod ciśnieniem strumień proszku, wody i powietrza (3, 4). Wielu pacjentów ortodontycznych skarży się, że w trakcie leczenia aparatem stałym ich zęby stały się bardziej podatne na odkładanie się na ich powierzchni osadu nazębnego. W rzeczywistości mają oni rację tylko częściowo. Istnieje teoria, że obecność metalu w jamie ustnej, jego reakcja ze śliną, może w jakiś sposób wpływać na zwiększenie skłonności do przebarwiania zębów. Jednak główną przyczyną jest utrudnione szczotkowanie powierzchni zębów, wynikające z obecności zamków i łuków ortodontycznych. Niestety niewielu pacjentów jest zdeterminowanych do stosowania szczoteczek jednopęczkowych czy wyciorków, których rozmiary pozwalają doczyścić dokładnie powierzchnię wokół zamków czy pierścieni. Nadal też zbyt mały procent osób noszących aparaty korzysta z irygatorów stomatologicznych.

Zabieg profilaktycznego piaskowania zębów poza tym, że przywraca uzębieniu jego naturalny kolor poprzez usuwanie powierzchownych przebarwień, pozwala wygładzić powierzchnie zębów, co spowalnia odkładanie się płytki nazębnej i tworzenie kamienia nazębnego. Piaskowanie usuwa też biofilm bakteryjny z trudno dostępnych miejsc (okolice za pierścieniami ortodontycznymi, przestrzenie interproksymalne zębów), zapobiegając w ten sposób zapaleniom dziąseł.

Piaskowanie nie uszkadza aparatu ortodontycznego (zamków i łuków) pod warunkiem, że jest właściwie przeprowadzone. Ważne jest, by zabieg ten przeprowadzać po zdjęciu elementów elastycznych aparatu (np. ligatury i łańcuszki elastyczne), gdyż te w efekcie kontaktu z drobinami piasku mogą stracić swoje właściwości. Po zakończeniu zabiegu higienistka powinna dokładnie wypłukać piasek z zamków za pomocą sprayu wodnego, by jego drobinki nie zostały w slotach. Mogą one bowiem utrudniać dokładne przyleganie drutu do zamka (zwłaszcza w późniejszych etapach leczenia) i generować dodatkowe tarcie, które spowalnia leczenie. Zabieg ten może być przeprowadzany nawet co 6 tygodni, czyli na każdej wizycie kontrolnej u ortodonty (5). Piaskowanie zębów jest tylko jednym z elementów profesjonalnego czyszczenia zębów (PCZ), na które składają się kolejno: dezynfekcja jamy ustnej przez płukanie roztworem chlorheksydyny, skaling naddziąsłowy, skaling poddziąsłowy, piaskowanie, fluoryzacja oraz znoszenie nadwrażliwości. PCZ jest rutynowym składnikiem opieki długofalowej (tzw. recall) i dotyczy w takim samym stopniu pacjentów ortodontycznych i tych nienoszących aparatu (6). Przebieg profesjonalnego oczyszczania zębów nie zawsze obejmuje wszystkie wymienione etapy – podstawą, od której należy zacząć, jest ocena stanu higieny jamy ustnej pacjenta, a następnie dobór odpowiednich dla niego metod oczyszczania.

Przeczytaj wszystkie artykuły z kategorii ORTODONCJA